که به آن food supplement یا nutritional supplement نیز گفته می‌شود.

عبارت است از فراورده ای که به منظور تکمیل رژیم غذایی استفاده شود و موادی نظیر ویتامین‌ها ، مواد معدنی، فیبر، اسیدهای چرب یا اسیدهای آمینه که ممکن است در رژیم غذایی معمول افراد فراموش شده باشند و یا به مقدار کافی دریافت نشوند را تامین می کنند. مکمل‌ها ممکن است به شکل قرص، کپسول، پودر یا مایع تهیه شوند. مکمل غذایی می‌تواند به صورت عصاره، متابولیت و یا ترکیب فراورده‌های مختلف باشد.

به عبارت دیگر این‌ها موادی هستند که باید در رژیم غذایی روزانه دریافت کنیم ولی ممکن است این دریافت نقص داشته باشد و از طریق مکمل ها می خواهیم این نقص را جبران کنیم.

 

• Serving size چیست؟

عبارت است از مقداری از یک ماده خوراکی یا نوشیدنی که به طور معمول سرو می‌شود و معمولا روی Lable مواد غذایی درج می‌شود.

یعنی اگر روی یک مکمل غذایی محتوای ویتامین آن نوشته شده آن مقدار در یک serving size موجود است .اگر Serving size یک کپسول است به این معنی است که یک کپسول مقدار مذکور را داراست ولی اگر 2 تا کپسول است یعنی 2 تا کپسول حاوی آن مقدار است. گاهی برخی شرکت‌ها روی Serving size مانور می دهند و متأسفانه نه داروساز متوجه می شود نه بیمار. لذا مثلاً پیش می آید که فراورده‌ای 100 عددش ارزانتر از فراورده ای است که 60 کپسول دارد و این به علت اینست که از فراورده‌ای که 100 کپسول دارد باید 2 کپسول مصرف شود و در نهایت به نفع بیمار است که از فراورده دوم استفاده شود.

 

• Daily Value :

        

            ماده serving  نشان دهنده مقدار ماده مغذی است که یک فرد متوسط از مصرف یک daily value  درصد یک ماده غذایی عدد  15 ٪ را برای کلسیم را نشان دهد نشان  label غذایی دریافت می کند. به طور مثال اگر  در مقایسه دو  DV ٪  آن 15 ٪ کلسیم مورد نیاز روزانه را تامین می کند. Serving  دهنده آن است که یک فراورده غذایی و انتخاب فراورده غذایی دلخواه که حاوی مقادیر بیشتر از ماده مورد نظر باشد کمک کننده است .

 

 

سریال A مقدار زیادی فیبر دارد .

سریال B مقدار اندکی فیبر دارد.

اگر فیبر ماده غذایی است که شما می‌خواهید بیشتر مصرف کنید محصول A انتخاب بهتری برای شماست.

 

مکمل‌ها به چند صورت مختلف عرضه می شود: 

 

1. فراورده‌های حاوی ویتامین و مینرال
2. مواد طبیعی
3. روغن های طبیعی
4. فراورده‌های حاوی آمینواسیدها و مشتقات آن ها
5. آنزیم با اثرات شناخته شده فیزیولوژیک
6. پروبیوتیک‌ها:  فراورده‌هایی هستند که حاوی مقدار مشخصی از میکروارگانیسم های غیرمهاجم و غیر بیماری زا هستند که خورده می شود و فلور دستگاه گوارش را به هم می زنند و طوری که مد نظر ماست تنظیم می کنند و یک سری فواید را برای بیمار دارند.

 

کمبود ویتامین A :

نشانه های کمبود شامل کاهش بینایی در شب، گزروفتامی)خشک شدن چشم( در درجات مختلف که در صورت عدم درمان می‌تواند برگشت ناپذیر باشد. خشکی پوست و کراتینه شدن پوست و سلول های مجاری تنفسی و سایر ارگان‌ها که می‌تواند مجاری تنفسی و تناسلی –ادراری را مستعد عفونت نماید.

 

 

• کمبود ویتامین D₃:

می‌تواند منجر به جذب ناکافی کلسیم و فسفات از روده، هایپوکلسمی، هایپوفسفاتمی، کمبود ویتامین D_3، هایپرپاراتیروئیدیسم و افزایش فعالیت الکالین فسفاتاز شود.

دمیندالیزه شدن استخوان می‌تواند منجر به راشیتیسم در کودکان و استئومالسی در بزرگسالان گردد.

 

• موارد مصرف:

 

-  نوزادان که در معرض کم تابش آفتاب قرار دارند.

-  بارداری

-  شیردهی) به ویژه متولدین پائیز(

-  سالمندان

-  افراد با پوست تیره

-  افرادی که در معرض تابش آفتاب کافی قرار ندارند

-  بیمارانی که دچار سوء جذب هستند مانند مبتلایان بیماری کرون، سیستیک فیبروزیی و کولیت

-  گیاه خواران

-  فقدان ویتامین D3 می‌تواند باعث بروز  :

 

• پوکی استخوان
• بیماری‌های قلبی عروقی
• سرطان
• دیابت و ضعف سیستم ایمنی

 

روی:

 

روی یک ماده معدنی کم مقدار ضروری است که به صورت نمک‌های مختلفی همچون اکساید، کلراید، اکساید و سولفات موجود می‌باشد.

 

• واحد :

مقدار مورد نیاز روی بر حسب میلی‌گرم ( mg) بیان می‌شود.  

مقادیر موردنیاز روزانه توصیه شده روزانه برحسب سن به شرح ذیل می‌باشد:

 

از بدو تولد تا 6 ماهگی:  3 میلی‌گرم

از 7 ماهگی تا 12 ماهگی:  5 میلی‌گرم

از  1 تا 10 سالگی:   10 میلی‌گرم

بالاتر از 11 سالگی : 15 میلی‌گرم

 

  

• منابع غذایی :

 

روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی که منبع خوب پروتئین باشند ، وجود دارد. منابع غنی آن عبارتند از :

 

صدف ، گوشت ، تخم مرغ، حبوبات، بادام زمینی، مواد غذایی لبنی و سبزی‌های سبز تیره.

میوه‌ها و سایر سبزی‌ها مقدار اندکی از این عنصر دارند.

 

• عملکرد:

روی اعمال زیادی دارد که هنوز بعضی از آن‌ها شناخته نشده است. در تعداد زیادی آنزیم ( بالغ بر  200 ) شرکت دارد.

روی برای سنتز RNA و DNA و پروتئین ها ضروری است. در رشد و تکامل طبیعی، التیام زخم و بلوغ جنسی دخالت دارد. وجود روی در ساختمان دیواره سلول، پاسخ‌های طبیعی ایمنی حس چشایی لازم است. در صورت نبود میزان کافی روی، نشانه‌هایی از فقر ویتامین A می‌تواند بروز نماید زیرا روی در رها شدن ویتامین A از کبد نقش دارد.

 

• کمبود روی :

 

نشانه های بالینی از کمبود روی عبارتند از الوپسی، التهاب پوستی، اختلالات روانی، کاهش وزن، عفونت های راجعه، هایپوگنودیسم در مردان و کند شدن التیام زخم، کند شدن رشد و تغییر در حس چشایی.

 

• موارد مصرف :

 

• بهبود زخم، استفاده از فرم خوراکی و موضعی روی می‌تواند در بهبود زخم و کاهش عفونت موثر باشد.
• بی اشتهایی عصبی، مصرف روی در افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی افزایش وزن را به دنبال داشته است.

 

همچنین شواهدی نیز برای اثر بخشی روی در ناباروری مردان، رفع سرماخوردگی، تقویت سیستم ایمنی، افزایش توان بدنی و درمان هایپرپلازی خوش خیم پروستات وجود دارد.

 

• عوارض جانبی :

 

نشانه‌های مسمومیت حاد ( بیش از 200 میلی‌گرم در روز ) شامل علائم گوارشی همچون تحریک و درد معده، تهوع و استفراغ و اسهال و عوارض عصبی همچون سرگیجه و بی‌قراری.

مصرف طولانی مدت مکمل ) بیش از 50 میلی‌گرم روزانه(  می‌تواند منجر به کمبود مس، آهن و افزایش دوز روزانه به بیش از 150 میلی‌گرم می‌تواند با کاهش سطح سرمی HDL نقص سیستم ایمنی و آسیب معده همراه باشد.

 

• تداخلات :

 

 

• سفالکسین: روی می‌تواند جذب سفالکسین را کاهش دهد بنابراین توصیه می‌شود مصرف مکمل روی حداقل 3 ساعت پس از مصرف سفالکسین باشد.
• آنتی بیوتیک‌های خانواده تتراسایکلین و فلوروکینولون‌ها: مصرف همزمان این داروها با روی منجر به کاهش جذب این داروها می‌گردد.

-    پنی سیلامین: کاهش جذب پنی سیلامین

-    مس و آهن: کاهش جذب این دو ماده معدنی با مصرف همزمان روی (مقادیر بالا)

 -  فولیک اسید: کاهش جذب روی

 

• مصرف در بارداری و شیردهی :

گروه C   

 

کلسیم:  

کلسیم یک ماده معدنی ضروری و فراوانترین کاتیون در بدن انسان است. میزان کلسیم عنصری در نمک‌های مختلف به شرح ذیل می باشد:

 

 

• واحد  :

 

مقدار مورد نیاز روی بر حسب میلی گ رم ( mg ) بیان می‌شود.

مقادیر مورد نیاز روزانه توصیه شده روزانه برحسب سن به شرح ذیل می باشد:

 

از بدو تولد تا 6 ماهگی:  200 میلی‌گرم

از 7 ماهگی تا 12 ماهگی:  260 میلی‌گرم

از 1 تا 3 سالگی: 700 میلی‌گرم

از 4 تا 8 سالگی:  1000  میلی‌گرم

از 9 تا 18 سالگی:  1300 میلی‌گرم

از 19 تا 50 سالگی:  1000 میلی‌گرم

از 51 سالگی به بالا در مردان :  1000 میلی‌گرم

از 51 سالگی با بالا در زنان :  1200 میلی‌گرم

 

• منابع غذایی:

بدون شک شیر و محصولات لبنی دارای بیشترین مقدار کلسیم هستند.

سبزی‌های برگدار سبز تیره مانند کلم و شلغم منابع خوبی از کلسیم می باشند. ماهی ها همچون شاه ماهی ، سالمون، و ساردین از دیگر منابع کلسیم هستند به شرط اینکه استخوان آن‌ها نیز مصرف شود، حبوبات و آجیل نیز حاوی کلسیم هستند.

 

• عملکرد:

نقش ساختمانی در استخوان‌ها و دندان‌ها ایفا می نماید به طوریکه %99  کلسیم در استخوان‌ها قرار دارد.

تراکم استخوان تا سن 31 سالگی افزایش پیدا می‌کند و از آن به بعد شروع به کاهش می‌نماید، که این کاهش در زنان یائسه سرعت بیشتری می یابد. همچنین کلسیم برای فعالیت های سلولی انعقاد خون، انقباض عضلات، انتقال پیام عصبی و فعالسازی آنزیم‌ها ضروری است.

 

• کمبود کلسیم:

کمبود کلسیم در طولانی مدت می‌تواند به کاهش توده استخوانی و افزایش ریسک ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالاتر منجر گردد. برخی گروه ها نیاز به مصرف بیشتر مکمل های حاوی کلسیم دارند مانند کودکان، سالمندان، زنان یائسه ، باردار و شیرده و گیاهخواران

 

• موارد مصرف:

 

• پوکی استخوان : کلسیم نقش مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان ایفا می نماید به ویژه در زنان یائسه هنگامی‌که با ویتامین D مصرف می گردد.
• همچنین شواهدی نیز بر اثربخشی کلسیم در سرطان‌های کلون و پروستات، کاهش فشار خون، درمان چاقی، برطرف کردن علائم PMS و کاهش ریسک پراکلامسی در زنان باردار وجود دارد.

 

• موارداحتیاط:

• هایپرکلسمی
• هایپرکسی اوریا
•  بیماران با سابقه سنگ‌های کلیوی

 

• عوارض جانبی:

عوارض گوارشی همچون نفخ، یبوست، تهوع و استفراغ

عوارض عصبی همچون سردرد و هایپوفسفاتمی

 

• تداخلات :

• آنتی اسیدها: جذب کلسیم را کاهش می دهند
• بی فسفنات‌ها: کلسیم جذب آن‌ها را کاهش می دهد  2) ساعت فاصله مصرف(
• کورتیکواستروئیدها:  کاهش سطح سرمی کلسیم
• دیورتیک های لوپ: افزایش دفع کلسیم
• کینولون‌ها: کاهش جذب کینولون‌ها)  2  ساعت فاصله(
• تتراسایکلین‌ها : کاهش جذب تتراسایکلین‌ها ) 2 ساعت فاصله(
• دیورتیک های تیازید: کاهش دفع کلسیم
• داروهای تیروئیدی: مصرف کلسیم اثرات درمانی فراورده‌های تیروئیدی را کاهش می دهد ) حداقل 4 ساعت فاصله مصرف(
• آهن: کلسیم کربنات جذب آهن را کاهش می دهد: ) 2 ساعت فاصله (
• ویتامین D : افزایش جذب کلسیم
• فلوراید: کاهش جذب فلوراید) 2 ساعت فاصله(

 

• آهن :  

آهن جزء مواد معدنی کم مقدار می‌باشد. میزان آهن عنصری در نمک‌های مختلف به شرح ذیل می‌باشد:    

 

 

• واحد:

مقدار مورد نیاز روی بر حسب میلی‌گرم( mg ) بیان می شود.

مقادیر موردنیاز روزانه توصیه شده برحسب سن، به شرح ذیل می باشد:

از بدو تولد تا 6 ماهگی: 27/0 میلی‌گرم

از 7 ماهگی تا 12 ماهگی:  11 میلی‌گرم

از 1 تا 3 سالگی: 7 میلی‌گرم

از 4 تا 8 سالگی: 10 میلی‌گرم

از 9 تا 13 سالگی: 8 میلی‌گرم

از 14 تا 18 سالگی مردان :  11 میلی‌گرم

از 14 تا 18 سالگی زنان :15 میلی‌گرم

از 19 تا 50 سالگی مردان: 8 میلی‌گرم

از 19 تا 50 سالگی زنان: 18 میلی‌گرم

بالای 50 سال:  8 میلی‌گرم

زنان باردار:  27 میلی‌گرم

زنان شیرده:  9 میلی‌گرم

 

• منابع غذایی:

بیشترین مقدار آهن در فراورده‌های گوشتی، حبوبات و سبزی‌های سبز تیره وجود دارد. لازم به ذکر است تمام آهن موجود در ماده غذایی گیاهی غیر هم است.

 

• عملکرد:

آهن جزئی از همگلوبین، میوگلوبین و آنزیم‌های مهم در فرایندهای متابولیکی همچون انتقال و ذخیره‌سازی اکسیژن، زنجیره انتقال الکترون سنتز  DNA و متابولیسم کاتکول آمین‌ها می‌باشد.

 

• کمبود آهن:

کمبود آهن منجر به کم خونی فقر آهن میکروسیستیک هایپوکرومیک می‌گردد. نشانه‌ها و علائم شامل خستگی، ضعف، تنگی نفس و افزایش ضربان قلب می‌باشد. در کودکان می‌تواند به اختلالات رفتاری منجر شود.

 

• موارد مصرف:

 

•  پیشگیری و درمان آنمی ناشی از فقر آهن.

میزان آهن عنصری مصرفی در پیشگیری و درمان آنمی ناشی از فقر آهن به شرح ذیل است:

 

• پیشگیری:  روزانه 1 تا 2 میلی‌گرم آهن عنصری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت خوراکی حداکثر 15 میلی‌گرم در روز
• درمان آنمی ضعیف تا متوسط:  روزانه 3 میلی‌گرم آهن عنصری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در سه دوز منقسم به صورت خوراکی
• درمان آنمی شدید : روزانه 4 تا 6 میلی‌گرم آهن عنصری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در سه دوز منقسم به صورت خوراکی

لازم به ذکر است برای گروه‌های خاص مانند نوزادان و کودکان 6 تا 4 سال، زنان باردار، زنان در دوران قاعدگی وگیاهخواران مصرف مکمل‌های حاوی آهن توصیه شده است.

 

• موارد احتیاط:

مکمل‌های آهن در افرادی که دارای آهن مازاد هستند مانند بیماران تالاسمی و مبتلایان به هموکروماتوز و هموسیروز ممنوع است.

همچنین بیماران مبتلا به بیماری‌های گوارشی از جمله زخم گوارشی و بیماری‌های التهابی روده

 

• عوارض جانبی:

مکمل‌های آهن می‌تواند سبب تحریک گوارشی، تهوع، استفراغ و یبوست و اسهال ) به ویژه در بیماران مبتلا به

IBD  ( تغییر رنگ دندان‌ها در مصرف فرم مایع.

 

 

• تداخلات :

 

-  آنتی اسید: می‌تواند منجر به کاهش جذب آهن شود.

-  بیس فسفنات ها: مصرف همزمان با آهن می‌تواند منجر به کاهش سطح سرمی این داروها گردد.

-  لووتیروکسین: مصرف آهن می‌تواند منجر به کاهش سطح سرمی لووتیروکسین گردد).حداقل 4ساعت بعد(

-  متیل دوپا: آهن سطح سرمی متیل دوپا را کاهش می دهد.

- پنی سیلامین: مصرف آهن می‌تواند جذب این دارو را کاهش دهد.

- فلوروکینولون‌ها و تتراسایکلین‌ها : مصرف مکمل های آهن جذب این آنتی بیوتیک را کاهش می‌دهد.

            - کلسیم کربنات: می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد)  2 ساعت فاصله(

-  مس: مقادیر بالای آهن سطح مس را کاهش می دهد.

-  منگنز: مصرف آهن جذب آن را کاهش می دهد.

-  روی: کاهش جذب آهن

-  ویتامین E  : مقادیر بالای آهن نیاز به ویتامین E را افزایش می دهد.

همچنین مصرف همزمان حبوبات، چای، فیبر، تخم مرغ و شیر باعث کاهش جذب آهن می‌گردد.

 

• مصرف در بارداری و شیردهی:

مصرف در محدوده توصیه شده اشکالی ندارد.

 

 

منبع  :

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران