سمپوزیوم یک‌روزه «پایش سلامت مکمل‌های ورزشی» با هدف بررسی موضوعات مرتبط با تجویز و مصرف منطقی مکمل‌های ورزشی ویژه مربیان و ورزشکاران همزمان با ششمین همایش مکمل‌های غذایی و رژیمی در مرکز همایش­های بین­المللی هتل المپیک تهران برگزار شد. در این سمپوزیوم که با استقبال بسیار زیادی روبرو شده بود؛ دکتر رضا احمدخانی­ها (کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ)، دکتر محمد حضوری (مدیرگروه پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم و عضو شورای سیاست­گذاری همایش)، دکتر الیاس کوثری (عضو کمیته آموزش فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام)، دکتر مصطفی موسوی (مدرس دانشگاه و عضو کمیته آموزش فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام) و امید صالحیان (مدرس دانشگاه، عضو کمیته آموزش و داوری فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام)، دکتر منان حاجی محمودی (معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو شورای سیاست­گذاری)، دکتر محمود خدادوست (مشاور وزیر بهداشت و رییس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی کشور)، دکتر مریم اخگری (عضو هیئت علمی سازمان پزشکی قانونی کشور) و جمعی دیگر از اساتید و متخصصین حضور داشتند.

مواد غذایی هم می‌تواند شما را دوپینگی کند

دکتر رضا احمدخانی ­ها، کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ، اولین سخنران سمپوزیوم یک روزه «پایش سلامت مکمل‌های ورزشی» بود. وی با عنوان اینکه بین دهه 60 و 70 کمیته المپیک تصمیم گرفت با دوپینگ برخورد کند؛ گفت: سمت­ها در کمیسیون پزشکی در آن زمان تشریفاتی نبود؛ اعضا تحقیقات مفصل داشتند و مجموعه کارهایی که انجام دادند، منجر به یک دانش زمینه­ای شد و در نهایت برای حدود 10 سال، قوانین تدوین گردید که طی آن ورزشکار موظف بود، پروتکلی را امضا و بندهای آن را رعایت کند.

دکتر رضا احمدخانی‌­ها ادامه داد: این قوانین بسیار ابتدایی بود و مشکلات زیادی داشت تا اینکه در سال‌های 1990 آن‌ها را به این نتیجه رساند که برای اجرای این موارد زیرساخت­ها موجود نیست و در نهایت «آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ» تشکیل شد. این آژانس در حقیقت سازمانی شبیه یونسکو بود و کشورهای مختلف در آن عضو بوده و هستند.

کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ این آژانس را دارای ساز و کار بسیار خوبی دانست و گفت: در سطح جهانی کشورها متعهد به قوانین آژانس هستند و هماهنگ با وادا (آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ)، بحث دوپینگ را پیش می­برند.

دکتر احمدخانی­ها ضمن اشاره به ماهیت بین‌المللی ورزشکار گفت: هرچند که در زمان برد آن ورزشکار بیش از همه در کشور خودش مطرح می­شود اما در سطح بین‌المللی هم رکودش ثبت می­شود و بنابراین تابع قوانین بین‌المللی حاکم باید باشد.

احمدخانی­ها با اشاره به اینکه قوانین آژانس هر سال ویرایش و در ابتدای ژانویه اعلام رسمی می­شود؛ گفت: وادا سالیانه فهرستی از موارد دوپینگ را که منجر به مجازات ورزشکار می­شود، اعلام می­کند. برخی از این موارد صرفا در زمان مسابقات و برخی در تمام مدت ورزش، ممنوع است. همچنین داروها و مکمل­ها و موادی هستند که ورزشکار به‌دلیل نیاز پزشکی و درمانی استفاده می­کند که در این‌صورت اگر تایید شود، ممنوعیتی ندارد.

کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ مصرف الکل و ماریجوآنا را از جمله مواردی دانست که در کشورهای دیگر ممنوعیت ندارد و برخی ورزشکاران استفاده می­کنند و تنها در زمان مسابقات این موارد برای­ آن‌ها ممنوع است.

وی در ادامه به مواردی اشاره کرد که در تمام زمان مسابقات ممنوع و یا در موارد خاص شامل قانون ممنوعیت می­شوند. احمد­خانی­ها گفت: مکمل دسته استک برای استفاده مدیکال تایید نشده­اند؛ موادی هستند که تحقیقات بر روی آن‌ها در حال انجام است و ممکن است در آینده دارو شوند، اما الان در هیچ کشوری دارو محسوب نمی­شوند. همچنین خیلی از موارد را داریم که نه تایید و نه رد شده­اند و ورزشکاران از آن‌ها استفاده می­کنند و چون قانونی در موردشان نیست، مشکلی هم ندارند.

کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ درباره استروئیدها عنوان کرد: مطالعات تحقیقاتی نشان داده این مکمل­ها اثر آنابولیک دارند؛ مواردی از آن‌ها در بازار سیاه تهیه می­شوند و در آزمایشگاه ها قابل ردگیری نیستند. آنابولیک­ها می­توانند منجر به سنتر پروتئین­ها در بدن و حجم و بزرگی جسمانی و تنومندی شوند. گروهی از این آنابولیک­ها در پرورش دام استفاده می­شوند برای اینکه دام را زودتر پروار کنند و در صنایع گوشت از آن‌ها استفاده نمایند و افرادی از طریق تغذیه با این نوع گوشت­ها و بدون علم به اثرشان آلوده به این ماده می­شوند که امکان ردیابی آن وجود دارد و تست دوپینگ را مثبت می­کند. همچنین هورمون‌هایی که اثر آنابولیک را غیر مستقیم اعمال می­کنند، در تمام زمان­ها ممنوع هستند.

وی ادامه داد: برخی مکمل­ها اثر آنابولیک ندارند اما می­توانند روی ترشح هورمون‌های آندروژن اثر گذاشته و موجب افزایش بار آندروژنیک و آنابولیک شوند. برای همین باید بدانید، هر موردی که استفاده شود و بار آنابولیک فرد را بالا ببرد، استفاده از آن در هر زمانی، ممنوع است. استیمولنت­ها هم جزو لیستی هستند که در زمان مسابقه ممنوع است.

دکتر رضا احمدخانی­ها، کارشناس ستاد ملی مبارزه با دوپینگ، با اشاره به این مطلب که وجود محرک در هر زمانی در نمونه ورزشکار موجب مثبت شدن تست دوپینگ نمی‌شود اما در زمان مسابقه ممنوعیت دارد؛ گفت: پروتکلی داریم که اگر مصرف ماده­ای نیاز پزشکی باشد و تایید شود، با تشکیل پرونده و تایید آن توسط وادا، مجازاتی اعمال نمی­شود. این را هم به خاطر داشته باشید که گریسلول چند سال قبل موجب حفظ یکی از ورزشکاران تیر و کمان ما شد که فرد مذهبی بود و برای اینکه می­خواست مراقبت کند و هر گوشتی را نخورد در تایلند غذایی را خورده بود که حاوی گریسلول بوده است؛ البته چند سال بعد گریسلول از لیست ممنوعیت­ها بیرون آمد.

وی با اعلام این خبر که آزمایشگاه تست «هایژن آمین و متیل هگزان آمین» باید در ایران راه­اندازی شود، گفت: هایژن آمین بین 6 ماه تا 2سال محرومیت دارد و همین ماده بود که باعث محرومیت تنیسور معروف روس (ماریا شاراپووا) شد.

دکتر رضا احمدخانی­ها، آگاه‌سازی کنیم و اطلاع‌رسانی بیشتر به ورزشکاران را تنها راه حل موجود دانست و اضافه کرد: باید این امکان را داشته باشیم که مکمل­های غذایی را هم تست کنیم تا جلوی دوپینگی شدن ورزشکاران را بتوانیم بگیریم.

او با اشاره به این مطلب که در سال 2018 عمده تغییرات در وادا در حد واژه و نام‌گذاری بوده است­؛ گفت: اگر از من که 17 سال است در زمینه دوپینگ کار می­کنم؛ بپرسید چطور می­توانیم پایش درستی درباره مکمل­های غذایی داشته باشیم؛ به شما پاسخ می­دهم «تنها راهکار، حفاظت از زنجیره مکمل از زمان تولید تا مصرف است و اگر هم از خارج وارد می­شود، باید مورد بررسی قرار بگیرد؛ ضمن اینکه این آموزش گسترده را به همه بدهیم که تنها جایی که باید از آن مکمل تهیه شود؛ داروخانه است.»

فکر می­کنیم اگر برند اصلی نخریم؛ فقط حقوق دولت رعایت نشده!

در ادامه این سمپوزیوم دکتر محمد حضوری (مدیرگروه پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم و عضو شورای سیاست­گذاری همایش) سخنرانی تحت عنوان «تازه­های طراحی برنامه­های غذایی ورزشکاران» داشت.

دکتر حضوری، همه کشورها را درگیر پدیده قاچاق دانست و گفت: این موضوع کم و زیاد دارد، اما در مورد همه اقلام سلامت­محور دیده می‌شود.

وی رقم بازار قاچاق در ایران را 25 میلیارد دلار اعلام کرد و ادامه داد: عمده نگرانی ما درباره غذا و دارو، مکمل­های غذایی، شیر خشک و فرآورده­های آرایشی و بهداشتی است. این نگرانی اما در میان مردم حس نمی­شود و بسیاری از ما فکر می­کنیم اگر از برند اصلی خرید نکنیم، صرفا حقوق دولت را رعایت نکردیم، درحالی‌که محصولات تقلبی اکثرا در کارگاه‌های زیرمینی ساخته می­شود و ضرر اصلی و جدی­تری را به سلامت ما وارد می­کند.

مدیرگروه پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم، هدف اصلی وزارت بهداشت را از ایجاد برچسب­های مختلف؛ تضمین سلامت برای مصرف‌کنندگان دانست و ادامه داد: شما با استفاده از کدهایی که در این برچسب­ها آمده، می­توانید آن‌ها را رهگیری و از صحت و سلامت آن‌ها مطمئن شوید.

وی به سامانه پیام کوتاه سازمان غذا و دارو به شماره 20008822، که سامانه اینترنتی سازمان غذا و دارو است و سامانه گویای 6185 هم اشاره کرد که می­توان از طریق آن‌ها اطلاعات درست بدست آورد و یا موارد تخلف را گزارش داد.

دکتر حضوری گفت: اگر کد محصولی را ارسال کنید، به شما دقیقا پاسخ داده می‌شود که اسم آن محصول، سری ساخت و تاریخ انقضاء آن چیست. حتی در صورت استعلام، ممکن است چند پیام بگیرید که اصالت را به روش­های مختلف تایید کند و یا بگوید قبلا اصالت کنترل شده، که نشان از تقلبی بودن محصول است.

مدیرگروه پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم، برچسب رهگیری را تنها شرط لازم برای تایید صلاحیت کالا ندانست و به کد 16رقمی اشاره کرد که حتما باید روی محصول، زده شده باشد.

مکمل­ ها، مستعدترین فضا برای اقدامات متقلبانه

در ادامه برنامه سمپوزیوم، پنل تخصصی راهکارهای بررسی اصالت و قاچاق مکمل­ها با حضور دکتر عباس کبریایی‌زاده، دکتر منان حاجی محمودی، دکتر محمود خدادوست و دکتر مریم اخگری، برگزار شد.

دکتر عباس کبریایی‌زاده با اظهار خوشحالی از استقبال زیاد ورزشکاران از این برنامه گفت: قانون مواد خوراکی جزء قدیمی‌ترین قوانین کشور است که در سال 1334 وضع شده است و طی آن کلیه فرآورده­های مکمل در حکم دارو آورده می­شود و مجازات­هایی برای تخلف در این موارد تعیین شده است و طبق آن مکمل­هایی که زنان باردار و کودکان استفاده می­کنند، اگر مشکلی داشته باشد، طبق گفته قاضی می­تواند حداکثر مجازات را داشته و حق تخفیف هم وجود ندارد.

دکتر کبریایی­زاده ادامه داد: از سال 1300 که نظام پزشکی شکل گرفته و مکان­های پزشکی تعریف و مشخص شده که باید دارای مجوز باشند، آمارها نشان می­دهد، 86 درصد مراجعات به مراکز پزشکی قانونی بوده و تنها 14 درصد به مراکزی مراجعه داشته­اند که مجوز نداشتند.

وی ادامه داد: سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده، 10 درصد از دارویی که در اختیار مردم قرار می­گیرد، متقلبانه و یا فاقد املاح مورد نیاز است و یا افزودنی­های غیرقابل شناسایی دارد که موجب عوارض می­شود. البته این آمار در مناطق مختلف با یکدیگر تفاوت دارد تا جایی‌که در پاکستان50 درصد فرآورده­های دارویی متقلبانه است؛ یا در چین در برخی موارد آمار 95 درصدی دارد.

دکتر عباس کبریایی‌زاده، با بیان اینکه باید زنجیره تامین سالم داشته باشیم وگرنه با برچسب اصالت نمی‌توان تشخیص داد که کالایی از صحت کامل برخوردار است یا نه؛ اضافه کرد: همان‌طور که گفته شد؛ داشتن این برچسب­ها الزاما به معنی تایید کالا نیست و درباره دارو و مکمل تنها زمانی می‌توان گفت سلامت دارند که زنجیره تولیدشان سالم باشد و محل تامین آن‌ها، داروخانه باشد.

رییس سندیکای تولیدکنندگان مکمل­های رژیمی و غذایی ایران همچنین از برخورد سخت نظام‌پزشکی با داروخانه­هایی خبر داد که داروی غیرمجاز توزیع کرده‌اند و نه تنها پروانه کارشان لغو شده‌است که مسئول فنی داروخانه و داروساز هر دو برای همیشه کار خود را از دست داده­اند.

رییس شورای سیاست­گذاری همایش مکمل با تاکید بر این مطلب که اگر مکمل ورزشی، زنجیره سالمی نداشته باشد؛ هم تولیدکننده و هم توزیع‌کننده ضرر می­بیند؛ اضافه کرد: مکمل­ها مستعدترین فضا را برای انجام اقدامات متقلبانه دارند چراکه تشخیص ترکیبات گسترده آن‌ها بسیار مشکل و هزینه­بر است، تا جایی‌که یکبار برای اینکه یکی از مواد را در مولتی ویتامین شناسایی کنیم، 40 میلیون خرج کردیم، حالا شما حساب کنید وضعیت درباره مکمل­های ورزشی تا چه حد نگران کننده­تر است؛ چون بسیاری از آلاینده‌ها را هرگز نمی‌توانیم رصد کنیم و از طرفی نیازمند زنجیره دامپزشکی سالم نیز هستیم.

ارزانی علت اصلی مصرف محصولات قاچاق

در ادامه دکتر منان حاجی محمودی، معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران و یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری همایش، با بیان اینکه جامعه سالم زیربنای توسعه هر کشور است و یکی از راه‌های نیل به این هدف برخورداری از تغذیه صحیح است؛ گفت: مکمل‌های غذایی و رژیمی، فرآورده‌هایی هستند که حاوی مواد مغذی بوده که فقدان و یا کمبود یک یا چند ماده مغذی اولیه در رژیم غذایی را کامل می­کنند و با ارتقاء عملکرد و یا پیشگیری از اختلالات دستگاه‌های مختلف بدن، موجبات افزایش سلامت را فراهم می‌کنند و برای همین تأمین مکمل‌های غذایی باکیفیت و سالم همواره مسئله‌ای اساسی و مهم برای متخصصان در این زمینه است.

معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: به‌موازات آنچه گفته شد؛ کنترل دقیق و مناسب مکمل­ها از فرآیند تولید تا مصرف، اهمیت بسیار دارد. برای همین و به‌منظور حفظ ایمنی مکمل‌‌های غذایی و رژیمی و سلامت مصرف‌کنندگان، باید الزامات کیفی رعایت شود؛ چراکه وجود هرگونه آلودگی، پتانسیل انتقال به محصول نهایی را موجب می­شود و خطرات زیادی را می‌تواند به همراه داشته باشد؛ بنابراین بررسی کیفی و پایش کارایی مواد غذایی و مکمل‌های رژیمی- غذایی و ورزشی امری ضروری است.

دکتر منان حاجی محمودی، در رابطه با اثرات زیان‌بار قاچاق کالاهای سلامت‌محور و خطرات استفاده از فرآورده‌های قاچاق و غیرمجاز اظهار داشت: با توجه به گسترش روزافزون قاچاق محصولات سلامت‌محور غیرمجاز و مواجهه شهروندان با این محصولات غیربهداشتی، مطمئناً بخشی از این افراد، با مشکلات و عوارض ناشی از مصرف محصولات غیرمجاز مواجه شده‌اند که متأسفانه علت اصلی مصرف محصولات سلامت‌محور قاچاق و تقلبی، «ارزانی» آن‌ها است.

وی همچنین افزود: مصرف محصولات سلامت‌محور قاچاق و یا تقلبی باعث بروز عوارضی نظیر حساسیت، سوزش در محل مصرف، کهیر، کچلی، آکنه، عفونت و حتی کوری، صدمات کبدی و سرطان می‌شود.

حاجی محمودی در ادامه به برخی دیگر از پیامدهای منفی قاچاق در سطح کلان اشاره کرد و گفت: راهکارهای اجرایی در حمایت از کالاهای داخلی و جلوگیری از ورود و مصرف کالاهای خارجی و قاچاق، تشویق مصرف‌کنندگان به مصرف کالای داخلی باکیفیت، جلوگیری از تبلیغات بی‌رویه کالاهای خارجی در رسانه‌های داخلی، تشویق تولید‌کنندگان داخلی به تولید کالاهای باکیفیت بالا به‌منظور توسعه اقتصاد مقاومتی است. همچنین ارتقاء سطح آگاهی مردم از مضر بودن مصرف کالاهای قاچاق و تشویق مردم به ساده زیستی و پرهیز از تجمل‌گرایی از موارد موثر دیگر است اما تا وقتی همه مردم در این خصوص دست‌به‌دست هم ندهند، کاری نمی‌توان از پیش برد.

دکتر حاجی محمودی اضافه کرد: الصاق برچسب کنترل اصالت کالا بر روی دارو، مواد غذایی و آرایشی بهداشتی وارداتی ضروری است و مردم بایستی پس از بررسی وجود برچسب بر روی کالای سلامت مذکور، کد ۱۶رقمی آن را از طریق اپلیکیشن موبایلTTAC ، سامانه پیامکی ۲۰۰۰۸۸۲۲، تلفن گویای ۶۱۸۵ و یا سایت www.ttac.ir استعلام کنند تا از اصالت آن اطمینان یابند.

وی یادآورشد بر اساس شیوه عملکرد طرح کنترل اصالت، مشاهده برچسب الصاق شده بر روی فرآورده‌های سلامت کافی نیست و برای تشخیص کالاهای اصیل، بایستی اطلاعات بر روی برچسب به روش‌های پیامکی، اینترنتی یا نرم‌افزارهای مختلف تلفن همراه استعلام شود.

همچنین مهمترین اهداف نظام ردیابی و رهگیری و کنترل اصالت کالا ایجاد بستر مناسب برای مدیریت زنجیره تأمین و تدارک فرآورده‌ها، ایجاد امکان کسب اطمینان برای مصرف‌کنندگان و تأمین امنیت روانی و اقتصادی است.

مکمل ورزشی را یک ماه بعد از شروع ورزش، مصرف کنید

دکتر امید صالحیان، مدرس دانشگاه و عضو کمیته آموزش و داوری فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام یکی از سخنرانان حاضر در این سمپوزیوم بود.

دکتر صالحیان با بیان اینکه تجویز مکمل باید در کنار فعالیت ورزشی باشد؛ عنوان کرد: به جد به شما می­گویم کنار راه رفتن ساده و پیاده­روی نمی­توان مکمل تجویز کرد و مکمل ورزشی را باید یک ماه بعد از شروع فعالیت ورزشی مصرف کنید.

وی در ادامه به نحوه تاثیرگذاری کافئین در بدن پرداخت و عنوان کرد: کافئین بر توان، قدرت، سرعت و استقامتمی­تواند تاثیر بگذارد که برخی از این تاثیرگذاری­ها مثبت و برخی منفی است. کافیینمدت زمان رسیدن به خستگی را افزایش می­دهد؛ روی تارهای صوتی تاثیر دارد؛ بر لیپولیز اثر می­گذارد و موجب افزایش متابولیسم بدن می­شود. همچنین عملکرد ارگان­های مرتبط با تیروئید را تغییر می­دهد.

دکتر صالحیان با اشاره به این مطلب که تاثیر کافئین تا 8 ساعت در بدن باقی می­ماند و باید یک ساعت قبل از زمان تمرین مصرف شود؛ گفت: میزان مجاز مصرف کافئین تنها 200 گرم در روز است و استفاده بیشتر از آن موجب اختلال در خواب و سردرد هم می­شود. اما اگر در زمان مناسب استفاده شود، احساس درد را کمتر می­کند.

مدرس دانشگاه و عضو کمیته آموزش و داوری فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام در ادامه به اهمیت و اثرات زردچوبه و چای سبز پرداخت.

وی درباره چای سبز که انواع مختلفی دارد؛ اظهار داشت: چای سبز باعث چربی سوزی، آزاد شدن انرژی و گرمازایی می­شود و همچنین دیابت را کاهش می­دهد و ایمنی را بالا می­برد. شاید شما بگویید برخی چربی سوزها هم همین تاثیرات را دارند که باید به شما پاسخ دهم، نه تنها همه این موارد را ندارند که باعث عصبی شدن ورزشکار نیز می­شوند.

مکمل معجزه نمی­کند

دکتر الیاس کوثری، عضو کمیته آموزش فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام، از دیگر اساتید حاضر در سمپوزیوم با بیان اینکه بسیاری از افراد فکر می‌کنند با مصرف مکمل­ها می‌توانند معجزه کنند در حالی‌که به هیچ وجه استفاده از مکمل بدون در نظر گرفتن هرم غذایی تاثیر ندارد؛ گفت: خیلی از مکمل‌ها         بر خلاف میزان تبلیغی که درباره تاثیرگذاری­شان انجام می­شود؛ اثری ندارند و مکملی اثر­گذار بر سیستم بدنی شما است، که کاملا بدانید در چه زمینه­ای می­خواهید از آن استفاده کنید. برای همین مهم است از ابتدا هدف‌شناسی و بعد مکمل درست را مصرف کنید.

دکتر کوثری به سه اصل تمرین، تغذیه و مکمل اشاره کرد و افزود: ژن­های شما هم می­توانند بسیار در جواب گرفتن از مکملی که استفاده می­کنید و زمان تاثیرگذاری­اش موثر باشند.

این عضو کمیته آموزش فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام، به کراتین و نحوه تاثیرگذاری آن هم اشاره کرد و گفت: کراتین مکمل تکراری است که درباره­اش آگاه سازی نمی­کنند در حالی‌که اطلاعات زیادی درباره آن وجود دارد و تحقیقات زیادی روی آن صورت گرفته است و در صورت استفاده صحیح نه مشکل گوارشی به ­وجود می‌آورد و نه به کلیه­ها آسیب می­زند و جالب است بدانید، گیاه‌خوارها بیشترین بهره را از کراتین می­برند.