مقاومت آنتی‌بیوتیکی (ABR) یک چالش جدی در سطح جهانی برای سلامت عمومی است که با توانایی میکروارگانیسم‌ها برای مقاومت در برابر اثرات داروهای ضد میکروبی مشخص می‌شود و می‌تواند منجر به شکست درمان و افزایش مرگ و میر شود. این پدیده ناشی از تعاملات پیچیده اکولوژیکی و فشارهای تکاملی است که عمدتاً از مصرف گسترده و نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها در پزشکی انسانی، دامپزشکی و کشاورزی نشأت می‌گیرد
مکانیسم‌های ایجاد مقاومت
باکتری‌ها از مکانیسم‌های متنوعی برای توسعه مقاومت استفاده می‌کنند، از جمله تخریب یا تغییر آنزیمی آنتی‌بیوتیک‌ها، پمپ‌های خروجی که دارو را از سلول باکتریایی دفع می‌کنند، و تغییر محل هدف یا دیواره سلولی برای جلوگیری از ورود دارو باکتری‌های غیرمقاوم معمولاً توسط آنتی‌بیوتیک‌ها کشته می‌شوند، در حالی که باکتری‌های مقاوم با استفاده از مکانیسم‌هایی مانند تغییر یا تخریب آنزیمی، پمپ‌های خروجی و کاهش نفوذپذیری دیواره سلولی زنده می‌مانند (Li et al., 2023). این مکانیسم‌ها می‌توانند از طریق تغییرات ژنتیکی، مانند انتقال ژن افقی (HGT) از طریق ترنسفورماسیون، کانژوگاسیون یا ترانسداکسیون، یا انتقال ژن عمودی (VGT) از سلول والد به سلول دختر هنگام تقسیم، به دست آیند (Shi et al., 2023).
پیامدهای مقاومت آنتی‌بیوتیکی
پیامدها برای سلامت انسان
عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک منجر به افزایش بیماری و مرگ و میر می‌شوند زمانی که آنتی‌بیوتیک‌های خط اول کارآمد نیستند، پزشکان مجبور به استفاده از داروهای جایگزین می‌شوند که اغلب سمی‌تر و پرهزینه‌تر هستند و ممکن است اثر کمتری داشته باشند. این پیامدها شامل موارد زیر است:
- افزایش خطر مرگ و ناتوانی: عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک با نرخ بالاتری از مرگ و ناتوانی نسبت به عفونت‌های حساس همراه هستند
- طولانی‌تر شدن بیماری و بستری شدن: بیماران مبتلا به عفونت‌های مقاوم معمولاً مدت طولانی‌تری بیمار بوده و نیاز به بستری شدن و مراقبت‌های بیشتر دارند. این امر هزینه‌های بهداشتی را افزایش می‌دهد.
- هزینه‌های پزشکی بالاتر: نیاز به داروهای گران‌تر، درمان طولانی‌تر، تست‌های تشخیصی بیشتر و بستری طولانی، هزینه‌های درمانی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد شکست درمانی: در موارد شدید، به ویژه با باکتری‌های مقاوم به چند دارو (MDR)، عفونت‌ها ممکن است غیرقابل درمان شوند و منجر به شکست درمان و بیماری‌های لاعلاج گردند
راهکارهای کاهش مقاومت
- مصرف محتاطانه آنتی‌بیوتیک‌ها: کاهش تجویز غیرضروری، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های طیف باریک و تکمیل دوره درمان (Collignon, 2002).
- داروها و درمان‌های جدید: تحقیق روی آنتی‌بیوتیک‌های جدید، آنتی‌میکروب‌های طبیعی و درمان‌های جایگزین مانند باکتریوفاژها (Li et al., 2023)(Abd-Allah et al., 2021)(Shim, 2024).
- پایش و نظارت بهبود یافته: رصد الگوهای مقاومت در انسان، حیوان و محیط (Berendonk et al., 2015).
- پیشگیری و کنترل عفونت: بهبود بهداشت و اقدامات کنترل عفونت در مراکز درمانی (Datta et al., 2025).
- واکسن‌ها: به ویژه در مرغداری برای کاهش وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها (Islam & Rahman, 2023).
نتیجه‌گیری:
مقاومت آنتی‌بیوتیکی یک بحران چندوجهی است که سلامت انسان، سلامت حیوانات و محیط زیست را تهدید می‌کند. پیامدهای آن شامل افزایش مرگ و میر، طولانی‌تر شدن بیماری‌ها، افزایش هزینه‌های درمانی و تهدید پایداری تولید غذاست. تلاش جهانی هماهنگ شامل مصرف محتاطانه، توسعه درمان‌های نوین و نظارت دقیق برای مهار این تهدید ضروری است