ویروس سنسیشیال تنفسی یا RSV یکی از شایع‌ترین علل عفونت‌های تنفسی در کودکان است و به‌ویژه در نوزادان و خردسالان زیر یک سال میتواند منجر به بستری در بیمارستان شود. این ویروس عامل اصلی بیماری‌هایی مانند برونشیولیت و پنومونی (ذات الریه) است و سالانه میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان درگیر می‌کند.
برآوردهای سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که هر سال حدود ۳۳ میلیون کودک دچار عفونت‌های حاد تنفسی ناشی از RSV می‌شوند، که از این میان، بیش از ۳.۵ میلیون کودک نیاز به بستری در بیمارستان دارند و متأسفانه حدود ۱۰۰ هزار مورد مرگ ناشی از RSV در کودکان زیر ۵ سال در دنیا اتفاق می افتد.. بیشتر این مرگ‌ها در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد، جایی که دسترسی به خدمات درمانی و امکانات تشخیصی محدودتر است. (۱)
الگوی فصلی و راه‌های انتقال
عفونت تنفسی ناشی از RSV معمولاً در فصل پاییز و زمستان افزایش می‌یابد، چرا که دمای پایین و رطوبت بیشتر، شرایط را برای گسترش ویروس فراهم می‌کند. این ویروس از طریق تماس مستقیم با ترشحات تنفسی افراد آلوده، قطرات عطسه و سطوح آلوده منتقل میشود. در بخش‌های کودکان بیمارستان‌ها، تا ۴۰ درصد از موارد ممکن است از طریق تماس نزدیک بین بیماران یا کارکنان منتقل شود.
وضعیت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا
یک مطالعه مروری گسترده که داده‌های ۸۳ پژوهش علمی از ۲۱ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ بررسی کرده، نشان داده است که به‌طور میانگین حدود یک‌چهارم (۲۴.۴%) از همه عفونت‌های تنفسی در کودکان بستری در این منطقه ناشی از RSV است، رقمی که حتی کمی بالاتر از میانگین جهانی (۲۲٪) است. بیشترین موارد در کشورهای اردن، اسرائیل، پاکستان، تونس و ایران گزارش شده است. در ایران، مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۴۶ درصد از کودکان بستری با علائم عفونت‌های تنفسی به ویروس RSV مبتلا هستند، آماری که اهمیت این ویروس را در نظام سلامت کشور برجسته می‌کند. (۲)
گروه‌های پرخطر
مطالعات نشان می‌دهند که بیشترین موارد ابتلا در کودکان زیر ۱۲ ماه رخ می‌دهد. همچنین نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند یا دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات ریوی، قلبی یا نقص ایمنی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا و بستری ناشی از این ویروس قرار دارند.
بار اقتصادی و میزان مرگ ناشی از RSV
اگرچه داده‌های اقتصادی دقیقی از بار مالی RSV در ایران در دسترس نیست، اما تخمین‌های جهانی نشان می‌دهد که این ویروس سالانه میلیاردها دلار هزینه مستقیم درمانی و غیرمستقیم (مانند غیبت والدین از کار یا بستری‌های طولانی‌مدت) به نظام‌های سلامت تحمیل می‌کند. در ایران، با توجه به نرخ بالای بستری کودکان و هزینه‌های بیمارستانی، می‌توان انتظار داشت که بار اقتصادی RSV به‌طور قابل توجهی بالا باشد و احتمالاً بخشی از سال‌های از دست‌رفته عمر سالم (DALY) در کودکان ناشی از این عفونت‌ها باشد. همچنین یک ارزیابی اقتصادی منتشر نشده در ایران نشان می دهد که هزینه هر مورد بستری در واحد مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) بیش از ۷۰۰ میلیون ریال هزینه مستقیم درمانی به نظام سلامت تحمل می کند که این عدد در بخش خصوصی به مراتب بالاتر تخمین زده میشود. علاوه بر این تعداد تخت-روز اشغال شده در هر اپیزود بستری ناشی از RSV بر اساس نظر خبرگان بین ۳۰ تا ۴۰ روز برآورد می شود.
بر اساس تحلیل داده‌های برنامه سلامت نوزادان و پیشگیری از مرگ CHAMPS (Child Health and Mortality Prevention Surveillance) در زمینه مرگ و میر کلی نوزادان، مشخص شد که نوزادان نارس (متولدشده پیش از موعد) حدود ۴۰% از موارد مرگ و میر نوزادان ناشی از ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV) را تشکیل می‌دهند. (۳)
پیشگیری و درمان
در حال حاضر درمان قطعی برای RSV وجود ندارد و تنها مراقبت های حمایتی و مدیریت عوارض و عفونت های ثانویه برای افراد مبتلا شده پنومونی و برونشیولیت ناشی از این ویروس انجام می شود. اما خوشبختانه دارویی به نام پالیویزوماب (Palivizumab) برای پیشگیری در کودکان پرخطر استفاده میشود که میتواند تا ۹۰% از بروز عفونت و بستری ناشی از RSV پیشگیری کند.
جمع بندی
ویروس سنسیشیال تنفسی یکی از مهم‌ترین علل عفونت‌های حاد تنفسی در کودکان در سراسر جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران است. این ویروس نه‌تنها از نظر بالینی، بلکه از نظر اقتصادی نیز فشار قابل‌توجهی بر خانواده‌ها و نظام سلامت وارد می‌کند. افزایش آگاهی عمومی، تقویت برنامه‌های مراقبتی در بیمارستان‌ها، و توسعه و پوشش بیمه ای برنامه های ایمونوپروفیلاکسی مؤثر میتواند گامی اساسی در کاهش بار بیماری و پیشگیری از موارد شدید در میان نوزادان و گروه های پر خطر باشد.
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/respiratory-syncytial-virus-(rsv)
- Yassine, Hadi M., et al. “Systematic review of the respiratory syncytial virus (RSV) prevalence, genotype distribution, and seasonality in children from the Middle East and North Africa (MENA) region.” Microorganisms۵ (۲۰۲۰): ۷۱۳.
- Wang, Xin, et al. “Global disease burden of and risk factors for acute lower respiratory infections caused by respiratory syncytial virus in preterm infants and young children in 2019: a systematic review and meta-analysis of aggregated and individual participant data.” The Lancet۱۰۴۳۳ (۲۰۲۴): ۱۲۴۱-۱۲۵۳.