ایران وارد مرحله‌ای از خشکسالی ساختاری و پایدار شده است: افزایش میانگین دما، کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، ذخایر آبی کشور را با سرعتی بی‌سابقه کاهش داده است. این تغییرات اقلیمی، فراتر از تأثیر بر کشاورزی و آب شرب، امنیت زنجیره تولید دارو را به‌طور مستقیم به خطر انداخته است.
صنعت داروسازی یکی از مصرف‌کنندگان کلیدی آب با گرید دارویی (Pharmaceutical Grade Water) است. استانداردهای USP/EP برای Water for Injection (WFI) و Purified Water نیازمند خلوص بسیار بالا و پایداری تأمین مداوم هستند.
هرگونه نوسان در کیفیت یا حجم آب ورودی می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
• توقف خطوط تولید استریل (Injectables, Ophthalmics, Biologics)
• افزایش بار میکروبی یا اندوتوکسین و در نتیجه رد بچ‌های تولیدی
• اختلال در فرآیندهای CIP/SIP و افزایش ریسک آلودگی متقاطع
• کمبود داروهای حیاتی (آنتی‌بیوتیک‌ها، انسولین، داروهای آنکولوژی، واکسن‌ها)
برای بیماران، این اختلال به معنای تأخیر در دسترسی به درمان‌های نجات‌بخش، افزایش مدت بستری، تشدید علائم بیماری‌های مزمن و در موارد حاد، به خطر افتادن جان آنهاست. وقتی تولید یک داروی تزریقی متوقف شود، بیمار سرطانی ممکن است چرخه شیمی‌درمانی خود را از دست بدهد؛ بیمار دیابتی با کمبود انسولین مواجه شود؛ یا کودک نیازمند آنتی‌بیوتیک وریدی در بخش مراقبت‌های ویژه با خطر عفونت مقاوم روبه‌رو شود.
این سناریو دیگر یک ریسک زیست‌محیطی محض نیست؛ یک تهدید امنیت سلامت ملی به شمار می‌رود.
البته تجربه جهانی راه‌حل‌های اثبات‌شده‌ای را در این زمینه ارائه می‌کند:
• استرالیا: پس از خشکسالی Millennium Drought، شرکت‌های دارویی با اجرای سیستم‌های Zero Liquid Discharge (ZLD) و بازچرخانی ۹۵٪ آب فرآیند، مصرف آب تازه را تا ۸۰٪ کاهش دادند.
• آفریقای جنوبی: در بحران Day Zero کیپ‌تاون (۲۰۱۸)، صنایع دارویی از فناوری‌های Membrane Bio-Reactor + Reverse Osmosis و Forward Osmosis برای بازیافت آب خاکستری صنعتی استفاده کردند و زنجیره تولید را بدون وقفه حفظ نمودند.
• هند: ایالت گجرات با سیاست Industrial Water Policy 2020 و تشویق به نصب سیستم‌های بازچرخانی، مصرف آب بخش دارویی را ۴۵٪ کاهش داد.
ایران برای حفظ تاب‌آوری صنعت دارویی و اطمینان بیماران به دسترسی پایدار به دارو، نیازمند اقدامات فوری و یکپارچه است:
۱. تدوین سند ملی مدیریت آب در صنایع دارویی با مشارکت سازمان غذا و دارو، وزارت صمت و سازمان حفاظت محیط زیست.
۲. ایجاد مشوق‌های مالی (تسهیلات کم‌بهره، معافیت مالیاتی) برای نصب فناوری‌های ZLD، MBR-RO و Advanced Oxidation Processes.
۳. راه‌اندازی بانک اطلاعات مصرف آب دارویی برای پایش واقعی و پیش‌بینی ریسک کمبود.
۴. تقویت همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی در حوزه تصفیه و بازیافت آب صنعتی.
۵. گنجاندن معیارهای «تاب‌آوری آبی» در ارزیابی‌های GMP و صدور پروانه‌های تولید.
برای میلیون‌ها بیمار ایرانی که هر روز به داروهای ضروری وابسته‌اند، بحران آب فقط یک نمودار اقلیمی نیست؛ بلکه تهدیدی واقعی برای تداوم درمان و بقاست. بدون بازتعریف فوری سیاست‌های صنعتی-بهداشتی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار آب، دسترسی به داروهای نجات‌بخش در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت.
زمان تصمیم‌گیری راهبردی فرا رسیده است؛ تأخیر به معنای به خطر انداختن سلامت و زندگی میلیون‌ها بیمار خواهد بود.
