Page 59 - 32
P. 59
باید بین مواد غذایی فراسودمند و ترکیبات غذا-دارو تفاوت قائل شویم .مواد غذایی فراسودمند مشابه مواد غذایی عادی هستند که
ب هعنوان قسمتی از رژیم غذایی معمول مصرف م یشوند ،اما علاوه بر ویژگی تغذی های اولیه ،سلامت پایه را بهبود م یدهند .ترکیبات غذا-دارو،
محصولات یا ترکیباتی هستند که از مواد غذایی استخراج شده(مانند لیکوپن از گوجه فرنگی) و سپس به شکل دارویی مانند قرص ،کپسول،
پودر یا شربت عرضه م یشوند ،این ترکیبات فواید فیزیولوژیکی داشته و یا در مقابل بیمار یهای مزمن نقش محافظتی دارند ،به این ترکیبات
در کانادا فرآورد‌ههای سلامت بخش طبیعی م یگویند( .)5ترکیب غذا دارو ،یک مکمل رژیمی و شکل تغلیظ شد‌های از یک عامل بیواکتیو
موجود در مواد غذایی است که ب هصورت ماده غیر غذایی ارائه م یشود و به قصد بهبود سلامتی به میزانی که خیلی بیشتر از میزان موجود در
ماده غذایی معمولی است مصرف م یشود( .)6بنابراین م یتوان میوه انگور را ب هدلیل داشتن آنتوسیانی نها یک غذای فراسودمند در نظر گرفت
در حال یکه ترکیب مؤثر آنتوسیانین موجود در انگور را م یتوان از آن استخراج کرده و به شکل قرص یا شربت مصرف نمود که در این صورت
به آن غذا-دارو گفته م یشود .همچنین م یتوان این ترکیب غذا-دارو را به مواد غذایی مختلف اضافه کرد .با این وجود مرز بین مواد غذایی
فراسودمند و ترکیبات غذا -دارو خیلی واضح نیست و ممکن است بعضی از تولیدکنند‌هها و مصر فکنند‌هها آ نها را جای یکدیگر استفاده
کنند .در حقیقت مواد غذایی فراسودمند ب هعنوان قسمتی از رژیم غذایی روزانه در نظر گرفته م یشوند اما در عین حال دارای ترکیباتی
هستند که از نظر بیولوژیکی فعال بوده و ظرفیت افزایش سلامتی یا کاهش خطر بیمار یها را دارند .نمون ههایی از مواد غذایی فراسودمند
شامل غذاهایی هستند که حاوی مواد معدنی مشخص ،ویتامی نها ،اسیدهای چرب ضروری یا فیبرهای رژیمی هستند ،همچنین این تعریف
مواد غذایی را شامل م یشود که ترکیبات فعال بیولوژیکی مانند؛ آنت یاکسیدان یا پروبیوتی کها به آ نها اضافه م یشود .از گروه اخیر م یتوان
به فرآورد‌ههای لبنی پروبیوتیک اشاره کرد؛ بنابراین بر طبق مطالب گفته شده مواد غذایی کاملی که تغییری در آ نها صورت نگرفته باشد،
مانند سبز یها و میو‌هجات ساد‌هترین شکل مواد غذایی فراسودمند هستند ،مثل کلم ،هویج و گوج هفرنگی که به ترتیب دارای ترکیبات فعال
بیولوژیکی مانند سولفورافان ،بتاکاروتن و لیکوپن هستند .تغذیه نامتوازن مردم چه ب هصورت کم خوری موجود در کشورهای محروم و چه
بی شخوری مرسوم در کشورهای توسع هیافته ،شیوع انواع بیمار یها نظیر سرطان ،بیمار یهای قلبی-عروقی ،چاقی ،دیابت ،فشارخون بالا و
پوکی استخوان را به همراه داشته است .برای مثال ،بر اساس آمار ،بیشترین بیمار یها در آمریکا به ترتیب زیر بوده شامل؛ بیمار یهای قلبی،
سرطان ،تنش ،کلسترول بالا ،چاقی ،پوکی استخوان و دیابت م یباشد( .)7در حال حاضر ،رویکرد تولید و مصرف این فرآورد‌ههای غذایی در
ژاپن ،آمریکا و اروپا توسعه چشمگیر یافته است ،حال آنکه کشورهای جهان سوم از آن ب یبهره هستند .ژاپن پیشروترین کشور در طراحی،
تولید ،مصرف و قرارداد کردن استانداردهای دقیق و مشخص در این ارتباط است .امروزه قصد از مصرف مواد غذایی تنها برطرف کردن
گرسنگی و فراهم آوردن مواد مغذی ضروری برای انسان نیست ،بلکه جلوگیری از بیمار یهای مربوط به تغذیه و بهبود تندرستی فیزیکی
و روانی مصر فکننده است .در این رابطه مواد غذایی فراسودمند یک نقش حیاتی دارند( .)4تقاضای رو به افزایش این مواد غذایی م یتواند
با دلایل افزایش هزینه درمان ،افزایش مداوم توقعات زندگی و تمایل افراد مسن برای کیفیت بهتر در سا لهای پیشرو توجیه شود(.)7،5
هدف از این مقاله معرفی کلی مواد غذایی فراسودمند ،چال شهای پیشرو در تولید آ نها و فرص تهای موجود برای توسعه و گسترش این
گروه از مواد غذایی م یباشد.
طبقه‌بندی ترکيبات غذا دارو
ترکیبات غذا دارویی که در حال حاضر در بازار دیده م یشوند (چه از نوع قدیمی یا جدید) به دو دسته طبیعی و غیرطبیعی تقسی م بندی
م یشوند(.)8،5،2
)1ترکیب غذا -دارو طبیعی :گروه ترکیب غذا داروی طبیعی شامل کل مواد غذایی هستند که دارای پتانسیل ایجاد سلامتی هستند مثل
ماهی(که دارای ترکیبات فعال معروف به اسیدهای چرب امگا 3هستند) ،سبز یها ،میو‌هجات مخصوصاً گوج هفرنگی که دارای لیکوپن است
و لوبیای سویا که از نظر ساپونین غنی است .ترکی بهای طبیعی دیگر غذا -دارو را م یتوان در چای و شکلات که دارای آنت یاکسیدا نهای
زیادی هستند ،دید(.)8،5،2
)2ترکیب غذا -دارو غیرطبیعی :در فرآیندهایی تولید م یشوند که در طی آ نها بعضی از اجزای تغذی های که دارای اثر سلامت بخشی
هستند را به مواد غذایی اضافه م یکنند .مثل ًا غلات را م یتوان ب هوسیله بعضی از ویتامی نها یا بتا کاروتن غنی کرد و در نتیجه آ نها را غذا-
دارو نامید .در عمل بسیاری از محصولات ب هوسیله آنت یاکسیدان و یا ویتامی نهای محلول در چربی که اثبات شده اثرات سلامت بخشی بالقوه
زیادی دارند مانند جلوگیری از سرطان و بیمار یهای قلبی غنی م یشوند .مواردی از مواد غذایی که با توکوفرول (ویتامین )Eغنی شد‌هاند،
اگر ب هطور مداوم و ثابت مصرف شوند ،به جلوگیری از بیمار یهایی مانند پارکینسون ربط داده م یشوند( .)5،2شکل اکسید شده ویتامین C
(دهیدرو اسید اسکوربیک) با بیماری آلزایمر مقابله م یکند .بعضی از مطالعات نشان داده است که ه مافزایی ویتامین E، Cو بتاکاروتن نقش
مهمی در کاهش اکسیداسیون لیپوپروتئین با دانسیته پایین و بنابراین کاهش خطر سکته قلبی دارد(.)8،2
تأثير سلام تبخشی مواد غذایی فراسودمند و ترکيبات غذا -دارو
نتایج تحقیقات در سا لهای اخیر ب هطور واضح نشان م یدهد که رژی مهای غذایی حاوی میوه ،سبزی و فیبرهای رژیمی (مواد غذایی
با منشأ گیاهی) از ابتلا به بیمار یهای خطرناک)بیمار یهای قلبی ،چاقی و دیابت( جلوگیری م یکنند یا خطر آ نها را کاهش م یدهند.
تحقیقات علمی در مورد ارتباط مواد غذایی با منشأ گیاهی با سلامتی انسان این نکته را اذعان م یکنند که ترکیبات زیست فعال گیاهی
خواص سلام تبخشی سودمندی دارند( .)10،9،2مصرف بالای میوه ،سبزی و دان ههای غلات کامل رابطه محکمی با کاهش خطر توسعه
بیمار یهای مزمن مانند سرطان و بیمار یهای قلبی که عوامل اصلی مرگ و میر در اروپا و آمریکا هستند ،دارد( .)12،11سرطان و
بیمار یهای قلبی از عوامل اصلی مرگ و میر در ایران نیز هستند( .)4تخمین زده م یشود که م یتوان از طریق تهیه فرمولاسیو نهای مناسب
رژیمی از یک سوم مرگ و میر ناشی از سرطان در کشورهای صنعتی جلوگیری کرد .با ایجاد تغییر در رژی مهای غذایی و همچنین سبک
زندگی ،تدابیر عملی برای کاهش قابل توجه شیوع سرطان هستند( .)13تحقیقات عملی زیادی وجود دارد که ارتباط رژی مهای غذایی سرشار
57
