Page 60 - 32
P. 60
از میوه و سبزی را به کاهش خطر سرطان مخصوصاً سرطان دستگاه گوارش و تنفسی مشخص م یکند .نتایج حاصل از مطالعه بر روی 58
206انسان و 22نمونه حیوانی نشان داد که رژی مهای غذایی بر پایه گیاهی در کاهش خطر ابتلا به سرطا نهای معده ،مری ،شش ،گلو،
حفره دهانی ،پانکراس و کلون مؤثر هستند( .)14ترکیبات زیست فعال علاوه بر گیاهان در منابع حیوانی و میکروارگانیس مها نیز وجود دارند.
ب هطور مثال م یتوان به اسیدهای چرب ضروری ،گلوکز آمین و کیتوزان در منابع دریایی ،پروبیوتی کها و آنزی مهای استخراج شده از بعضی
از میکروارگانیس مها اشاره کرد(.)2
)1سرطان
مطالعات اپیدمولوژی نشان داده است که عوامل رژی مهای غذایی م یتوانند فرآیند پیشرفت بیماری سرطان را تغییر دهند .تحقیقات
آزمایشگاهی مشخص کرده است که تعدادی از ترکیبات زیست فعال مواد غذایی یا فرآورد‌ههای طبیعی قادر هستند که از سرطان جلوگیری
کنند( .)9مکانیسم تأثیر ضد سرطانی ترکیبات زیست فعال گیاهی مختلف بوده اما معمولاً شامل ترکیبی از عوامل هستند که از بین آ نها
م یتوان به خواص آنت یاکسیدانی ،افزایش فعالیت آنزی مهایی که باعث س مزدایی م یشوند ،تأثیر بر روی اشتقاق سلو لها ،جلوگیری از تشکیل
نیتروزآمین ،تغییر در متابولیسم استروژن ،ترمیم ،DNAحفظ تمامیت شبکه درون سلولی ،تأثیر بر روی متیلاسیون DNAو کاهش تکثیر
سلو لهای سرطانی اشاره کرد (.)17-15
بيماری‌های قلبی عروقی
بیمار یهای قلبی عروقی عامل اصلی مرگ و میر در جهان هستند .در کشورهای پیشرفته ،بیمار یهای قلبی و تومورها عامل بیش از
60درصد مرگ و میر هستند( .)18مطالعات اخیر نقش گون ههای فعال اکسیژن را در روند پیشرفت بیمار یهای حاد و مزمن قلبی نشان
م یدهند .مخصوصاً اکسیداسیون لیپوپروتئی نهای با دانسیته پایین( )LDLنقش کلیدی در پیشرفت تصلب شرایین و بیمار یهای قلبی از
طریق تحریک فرآیند تشکیل پلاکت دارند(.)19
مهمترین عوامل خطرناک برای بیمار یهای قلبی عروقی شامل چاقی ،کلسترول بالا ،فشارخون بالا و دیابت نوع دو هستند .خطر
بیمار یهای قلبی عروقی نه تنها تحت تأثیر رژیم غذایی نامناسب م یباشد بلکه عواملی مانند دود سیگار و الکل نیز تأثیر مهمی دارند.
تحقیقات نشان م یدهد خطر ابتلا به بیمار یهای قلبی در افرادی که رژی مهای غذایی سالم و سبک زندگی فعال دارند ،سیگار و الکل مصرف
نم یکنند ،کاهش م ییابد( .)20فشارخون تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند تصلب شرایین ،عدم تعادل در سیستم آنژیوتانسین و بالا بودن
انسولین م یباشد .بالا بودن انسولین ،حفظ سدیم در بدن را افزایش داده و روند تصلب شرایین را سرعت م یدهد( .)15بنابراین برای به
حداقل رساندن خطر فشارخون بالا ،مصرف رژیم غذایی غنی از کلسیم ،فسفر ،منیزیم ،مصرف کمتر نمک و تنظیم وزن بدن بسیار توصیه
م یشود( .)21اگر مواد غذایی فراسودمند به مقدار کافی مصرف شوند م یتوانند ب هواسطه چند مکانیسم بالقوه مانند کاهش سطح چربی خون،
کاهش تشکیل پلاکت ،کاهش اکسیداسیون لیپوپروتئی نها ،بهبود انطباق شریانی ،حذف رادیکا لهای آزاد در کاهش خطر بیمار یهای قلبی
سهیم باشند(.)22
)2چاقی
چاقی یک بیماری ویژه عصر حاضر است که پنجمین عامل خطر مرگ و میر در جهان م یباشد( .)23اضافه وزن و چاقی در بیست سال
اخیر در بسیاری از مناطق جهان بسیار گسترش یافته است ،محدود به کشورهای توسعه یافته نم یباشد و در کشورهای در حال توسعه نیز
به یک مشکل اساسی مربوط به سلامتی تبدیل شده است( .)24برای مقابله با مشکل چاقی نیاز به شناخت جنب ههای رفتاری است که باعث
کاهش جذب بیش از حد انرژی و افزایش مصرف انرژی م یشوند .انتخاب رژیم غذایی مناسب ،انتخاب رفتار تغذی های مناسب و داشتن سبک
زندگی فعال در مقابله با چاقی مؤثر هستند( .)25مواد غذایی غنی از فیبر در جلوگیری از چاقی بسیار مؤثر هستند ،فیبرها انرژی بسیار کمی
در بدن تولید م یکنند یا اصل ًا انرژی تولید نم یکنند و حس سیری ایجاد م یکنند(.)26
چالش‌ها و راه ح لها برای افزودن ترکيبات غذا دارو به مواد غذایی
مواد غذایی و آشامیدنی ،مخصوصاً آ نهایی که قسمتی از رژیم غذایی معمولی هستند ،گزین ههای مناسبی برای افزودن(و حمل) ترکیب
غذا دارو م یباشند .همانطور که تقاضای مصر فکنند‌هها برای محصولات سلامت بخش افزایش م ییابد ،صنعت مواد غذایی نیز علاقه رو به
رشدی برای توسعه مواد غذایی فراسودمند نشان م یدهد .یک نکته مهم در توسعه محصولات غذایی فراسودمند در نظرگرفتن نیاز جامعه
م یباشد .اگر بیماری(های) خاصی در یک منطقه شیوع بیشتری دارد منطقی است که در تلاش برای توسعه محصول فراسودمند تمرکز بر
روی ترکیبات زیست فعالی باشد که نقش مهمی در درمان آن بیماری(ها) دارند( .)4،2یک مسئله مهم برای تولیدکنندگان ،تهیه مواد غذایی
ارزان قیمت ،راحت و جذاب برای مصر فکننده است .کارآیی یک ماده غذایی فراسودمند که به یک خاصیت سلامت بخش مطلوب مرتبط
م یشود ،جذابیت آن را ب هعنوان یک مکمل برای رژیم غذایی تکمی لکننده یا جایگزین افزایش م یدهد .از بیش از 20سال قبل که علاقه به
ترکیب غذا دارو و مواد غذایی فراسودمند شروع شده است ،بسیاری از ترکیبات غذا دارو شناسایی شد‌هاند؛ اما برخلاف تحقیقات قابل توجه و
کوش شهای توسع های در این زمینه ،ب هطور اعجاب انگیزی فقط تعداد بسیار کمی از ترکیبات غذا دارو ب هطور موفقی تآمیزی ب هعنوان اجزای
اولیه به مواد غذایی فراسودمند اضافه شد‌هاند .برای اینکه مواد غذایی فراسودمند در بازار موفق شوند ،بسیاری از چال شهای تکنولوژیکی،
بازاری و قانونی باید در نظر گرفته شوند.
الف) انواع غذایی برای حمل ترکيب غذا دارو
در تولید و توسعه مواد غذایی فراسودمند ،ساختار و شکل ماده غذایی که قرار است ترکیبات زیست فعال به آن اضافه شود بسیار حائز
اهمیت است .ترکیبات غذا دارو را م یتوان به مواد غذایی جامد ،نیمه جامد ،پودری یا مایع اضافه کرد .این موضوع که کدام یک از این اشکال
